Voor veelvuldige kuurders
Gejat van internet maar daarom niet minder interessant ook gezien mijn stokpaardje: Kuren brengt je niet verder! (met dank aan fam Wittens)
Gezond zonder antibiotica
Op veel pluimveebedrijven vormen antibiotica een belangrijk hulpmiddel, maar het gebruik ervan moet nu toch echt omlaag.Een omslag in de bedrijfsvoering is vereist. Daarnaast zijn er nog de alternatieve middelen, zoals extracten en zuren.
Antibiotica zijn zo'n mooi managementmiddel voor veel pluimveehouders: als er iets mis dreigt te gaan in het productieproces is dat vaak met antibiotica weer recht te trekken, zonder al te veel kosten. Hierdoor is het antibioticagebruik de afgelopen tientallen jaren flink gegroeid. Maar daar zit nu juist het probleem: vooral het ontstaan van bacteri'n die resistent zijn tegen antibiotica is een ongewenst effect(zie kader hieronder). Het verbruik van antibiotica in de pluimveehouderij moet daarom omlaag.'Eigenlijk zijn antibiotica te vrij beschikbaar geweest voor de veehouder de afgelopen decennia', zegt Dik Mevius, hoogleraar antibioticumresistentie aan de faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht. 'Voor veehouders is het inzetten van antibiotica bedrijfseconomisch gezien snel interessant. Het probleem is dat antibiotica een te goedkoop middel zijn. Dat leidt ertoe dat ze te vaak gebruikt worden en ook preventief. Antibiotica waren jarenlang te vrij verkrijgbaar, en er was geen controle. Dat gaat nu veranderen.'
Met welk percentage het antibioticagebruik in de pluimveehouderij omlaag moet, kan Mevius niet aangeven. 'We moeten toe naar een structurele vermindering van het gebruik. Exacte grenzen stellen is heel moeilijk. Het gaat niet om de kilo's. Wel is het zaak om het aantal keren dat dieren aan antibiotica worden blootgesteld, flink te verminderen. We moeten af van preventieve kuren met antibiotica.' Mevius benadrukt dat het niet de bedoeling is om het gebruik van antibiotica volledig uit te bannen. 'Als er in een stal echt een infectie uitbreekt, moet je antibiotica kunnen inzetten.'Een verschil tussen de pluimveehouderij en de varkenshouderij is dat het behandelen van een individueel ziek dier met antibiotica vrijwel onmogelijk is. 'Dat is een zwak punt van de pluimveesector. Je blijft aangewezen op koppelbehandelingen als er sprake is van een infectie in de stal.'
De druk van een lager antibioticagebruik ligt vooral bij de vleeskuikensector, omdat met name in dit segment van de pluimveehouderij antibiotica gebruikt worden. Maar hoe verminder je het antibioticagebruik? Die medicijnen worden nu toch niet voor niets gebruikt? En zijn er alternatieve geneesmiddelen die de werking van antibiotica kunnen overnemen?
'Niet in een potje'
Verminderen van het antibioticagebruik zou makkelijk zijn als je de antibiotica zou kunnen vervangen door andere, ook niet al te dure middelen met een vergelijkbare werking. Maar zo simpel is het niet. 'Het alternatief voor het huidige antibioticagebruik zit niet in een potje', stelt Mevius.
Voorkomen dat kippen en kuikens ziek worden, lijkt het belangrijkste devies voor de komende jaren. En daarbij draait het vooral om het verbeteren van het management, en het voorkomen van insleep van ziektekiemen. Ook vaccineren tegen ziektes kan helpen om de infectiedruk laag te houden. Mevius bepleit om alle aspecten die een rol spelen kritisch tegen het licht te houden. 'Dan heb je het bijvoorbeeld over het verbeteren van de biosecurity en de infectiecontrole, maar ook over de dieren, het uitgangsmateriaal, waar je als pluimveehouder mee werkt. En vermindering van antibioticagebruik is ook een kwestie van durven. Er zijn diverse pluimveebedrijven die het nu al stellen zonder antibiotica. Dus het kan w'l. Laat die preventieve kuur eens achterwege.'
De inzet van antibiotica in de pluimveehouderij heeft grotendeels betrekking op de darmgezondheid. 'En daarbij spelen vele factoren een rol. Denk bijvoorbeeld aan de voersamenstelling. Maar ook aan het voer- en watermanagement, het stalklimaat, de infectiedruk in de stal, de kwaliteit van eendagskuikens en het gebruik van anticoccidiosemiddelen.' Aan het woord is Johanna van der Stroom, zij is dierenarts en werkt bij diergeneesmiddelenproducent Elanco Animal Health. 'Het werken aan een goede darmgezondheid is dan ook gecompliceerd.'
Goed voer voor immuunsysteem
Van der Stroom ziet mogelijkheden voor verbetering door meer aandacht te schenken aan het immuunsysteem van kuikens. 'Zeventig procent van de belasting van het immuunsysteem van een kip komt vanuit de darm. En als het immuunsysteem wordt belast, groeit het dier minder.' Van der Stroom constateert dat het immuunsysteem vaak te heftig reageert. 'Ziekteverschijnselen zijn vaak toe te schrijven aan de afweerreactie van het dier. Antibiotica bestrijden niet alleen ongewenste ziektekiemen, ze remmen ook het afweersysteem. Dat laatste kun je mogelijk ook bereiken met andere middelen. Vitamine C en aspirine zijn bijvoorbeeld middelen waarvan we weten, dat ze zo'n effect hebben. Onderzoek kan ons mogelijk helpen aan nieuwe middelen om het afweersysteem beter te kunnen reguleren', aldus Van der Stroom.
Mevius verwacht dat ook het verbeteren van de voerkwaliteit nodig zal zijn om het antibioticagebruik omlaag te brengen. 'Veel vleeskuikenhouders kampen met verteringsproblemen bij hun dieren. Nu gaan ze die vaak met antibiotica te lijf. Hoogwaardiger voer aan de dieren geven, is een betere keuze.'Voerfabrikanten zijn het hiermee niet oneens al werken ze voortdurend in een spanningsveld tussen prijs en kwaliteit. 'Via voermaatregelen kan alleen het gebruik van antibiotica tegen verteringsproblemen worden aangepakt. Wij doen op dit moment veel onderzoek naar de mogelijkheden om dit antibioticagebruik te verminderen', vertelt Bianca Reindsen, productmanager pluimveehouderij bij ForFarmers in Lochem. 'Je kunt dan denken aan de grondstoffenkeuze, maar ook aan voerstrategie'n en toevoegmiddelen.'
Onderzoek naar extracten
Hoewel er geen rechtstreekse vervangers van antibiotica bestaan, zijn er wel allerlei producten op de markt waarvan de leveranciers claimen dat ze bij kunnen dragen aan de gezondheid van pluimvee.
Overheid en bedrijfsleven verrichten sinds een aantal jaren ook veel onderzoek op dit gebied. Zo lijken sommige kruiden- en plantenextracten zich te lenen voor inzet als alternatief voor antibiotica. De Gezondheidsdienst voor Dieren (GD), de faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht, Wageningen UR en het bedrijf Phytogenix onderzoeken samen of zogenoemde fytochemicali'n de gezondheid van pluimvee kunnen verbeteren. De wetenschappers onderzoeken het effect van zes verschillende soorten plantenextracten op coccidiose en colibacillose. 'We zien goede mogelijkheden', zegt onderzoeksleider professor Willem van Eden van de faculteit Diergeneeskunde. 'Een stof die kansen lijkt te bieden is bijvoorbeeld carvacrol, een etherische olie die gevonden wordt in kruiden als oregano, rozemarijn en tijm. Deze stof werkt niet alleen antimicrobieel maar dempt ook het afweersysteem van kippen.'
Veel voerfabrikanten gebruiken al planten- en kruidenextracten bij de samenstelling van het voer. Dit is vooral het geval sinds 1 januari 2006, de ingangsdatum van het verbod op het gebruik van antibiotica in veevoer, de zogenoemde antimicrobi'le groeibevorderaars (amgb's).
Meer aandacht voor zuren
Ook zuren mogen zich verheugen in een toenemende belangstelling. Daarbij gaat het met name om organische zuren en zogenoemde middellangeketenvetzuren, ofwel mfca's (medium chain fatty acids). 'Dergelijke producten zijn zeker geen rechtstreekse vervangers van antibiotica. Wel bieden ze bij preventief gebruik goede mogelijkheden', zegt Herbert Samsom, productspecialist bij Selko bv, een bedrijf dat is gespecialiseerd in het gebruik van organische zuren in de diervoeding.
In de legsector is het gebruik van zuren al langer gemeengoed. Met het oog op ongewenste residuen in de eieren is het gebruik van antibiotica op legpluimveebedrijven zeer beperkt. 'Maar stellen dat vleeskuikenhouders veel kunnen leren van het beperkte antibioticumgebruik door legpluimveehouders, is te kort door de bocht. Vleeskuikens zijn kwetsbaarder en gevoeliger dan volwassen leghennen', aldus Samsom. Toch ziet Samson ook in de vleessector het gebruik van zuren toenemen. 'Om te komen tot een kleiner antibioticagebruik zullen vleeskuikenhouders meer gespitst moeten zijn op het voorkomen van brandjes dan op het blussen ervan. Onze producten zijn daarbij goed bruikbaar. Coli- en clostridiumproblemen zijn te voorkomen door zuurtoevoeging aan het drinkwater.' Het effect van organische zuren is volgens Samsom toe te schrijven aan enerzijds het bacterieremmende effect van de organische zurenmengsels in het maagdarmkanaal, en anderzijds het positieve effect dat afgebufferde zuren hebben op de vertering van het voer.'
'Houderijsysteem onder de loep'
Volgens Mevius is het voor de lange termijn noodzakelijk om verder te kijken dan de stal, de kuikens, het voer, het bedrijfsmanagement en alternatieve middelen. 'Het is noodzakelijk om het hele houderijsysteem onder de loep te nemen. We moeten nadenken over hoe je in Nederland veel dieren kunt houden, welke voorwaarden daarbij horen, en hoe je dat kosteneffectief invult. Het gaat om de gewenste structuur van de intensieve veehouderij voor de toekomst. En daarbij draait het niet alleen om de huidige resistentieproblematiek. Er kleven ook andere gezondheidsaspecten aan een grootschalige veehouderij. Denk aan influenza en de Q-koortsproblematiek die voortvloeit uit de commerci'le melkgeitenhouderij. Het is cruciaal om ons af te vragen hoe we veehouderij willen bedrijven in een dichtbevolkt land als Nederland. Er wordt vaak negatief gedaan over megastallen. Maar die bieden misschien juist wel mogelijkheden om vooruitgang te boeken op gebied van gezondheid. Teruggaan naar een ouderwets gemengd boerenbedrijf is in ieder geval niet de oplossing.'
Veehouderij reservoir van resistentieopbouw
Het verbruik van antibiotica in de veehouderij moet omlaag. Reden: de snel groeiende kennis over het fenomeen antibioticaresistentie. Dat wil zeggen dat bacteri'n zich kunnen aanpassen waardoor ze immuun worden voor bepaalde antibiotica. Wetenschappers zien het veelvuldige contact van dieren in de veehouderij met antibiotica als een van de redenen van het ontstaan van micro-organismen die ongevoelig zijn voor antibiotica. Dit is een grote bedreiging voor de volksgezondheid omdat hierdoor ziekteverwekkers de kop op kunnen steken die niet of nauwelijks met medicijnen te behandelen zijn.
Er zijn verschillende groepen bacteri'n waarbij soms sprake is van resistentie. MRSA (meticilline-resistente Staphylococcus aureus), ESBL (vooral E. coli) en VRE (vancomycine-resistente Enterococcus faecium) zijn de bekendste in de pluimveehouderij.
'Dankzij appelazijn heb ik al een jaar lang geen antibiotica meer gebruikt bij de vleeskuikens'
Doordat hij niet alleen pluimveehouder is, maar ook een verwoed duivensporter kwam Jan Wijnen uit Odiliapeel (N-B) in contact met appelazijn. 'Bij de duiven gebruikte ik in het verleden ook wel antibiotica. Dat ging echter aantoonbaar ten koste van de wedstrijdprestaties. Ik ben toen begonnen met het gebruik van appelazijn tegen darminfecties', vertelt Jan. 'Appelazijn is een heel bekend product bij duivenhouders.'
Appelazijn is een natuurproduct dat ontstaat door het laten vergisten van vruchten, bijvoorbeeld appels. Bij duiven maar ook bij paarden is het een veel gebruikt middel.'Door de oplaaiende discussie over het gebruik van antibiotica in de veehouderij ben ik me gaan afvragen of appelazijn ook niet bij mijn vleeskuikens te gebruiken zou zijn. Ruim een jaar geleden ben ik ermee begonnen bij wijze van experiment. En sindsdien heb ik nog geen antibiotica bij mijn vleeskuikens hoeven gebruiken', vertelt een enthousiaste Wijnen.
Een paar rondes geleden scheelde het overigens maar weinig. Wijnen stond toen op het punt wel antibiotica te gebruiken. 'Na het uitladen ging het de verkeerde kant op met de gezondheid van de overgebleven dieren. De dierenarts bracht me het antibioticum doxycycline en adviseerde me dat te gebruiken. Ik heb de dozen nog even laten staan, en heb de kuikens een verhoogde dosering appelazijn via het water gegeven. Gelukkig met goed resultaat. De dieren knapten op en ik heb de doxycycline teruggegeven aan de dierenarts.'
Pluimveehouder Wijnen benadrukt dat hij geen tegenstander is van antibiotica. 'We moeten goede middelen beschikbaar houden voor de behandeling van onze dieren als ze door bacteri'le infectieziektes geveld dreigen te worden. Maar het was jarenlang te makkelijk om naar de medicijnenpot te grijpen. Kippen hebben een goed ontwikkeld afweersysteem en kunnen zichzelf goed beschermen tegen ongewenste kiemen. Soms hebben ze ondersteuning nodig. Een product als appelazijnzuur blijkt daarbij een goed hulpmiddel te zijn.'
Zodra nieuwe kuikens in de stallen arriveren voegt Wijnen twee, drie dagen appelazijnzuur toe aan het water. Vervolgens krijgen de dieren iedere week twee dagen lang zuur aan het water toegevoegd. De pluimveehouder verstrekt vaker zuur als hij dat met het oog op de gezondheid van de dieren nodig acht. 'Het bewerkstelligen van een kleiner antibioticagebruik vergt wel dat je als pluimveehouder scherp bent. Kuikens geven veel signalen af die iets zeggen over hoe ze zich voelen. Als je bijvoorbeeld ziet dat ze meer tarwe dan normaal laten liggen, kan dat een aanwijzing zijn voor verteringsproblemen.'